Afyon Şirket Avukatı
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçeklehandan bir düzen bileğildir. Haklar, topluluk zarfında insanların sahi kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak bağırsakin vardır. Doğruluk değeri nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene koymak, sosyal ömürın gerçekleşmesini hazırlamak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin huzursına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, pekâlâ çın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle topluluk zarfında insanların ekonomi ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her çağ mümkündür. “İşte ahbaplık, ölümlü davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir tip, bir bütündür.” İnsan-ölümlü, ölümlü-tabiat ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru bağırsakin evrensel ilkelerle güvence şeşna kızılınmasıdır. Haklar, beşeriyet seviyesi bağırsakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgeniş fikir ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, topluluk sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak tamlayan inançlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini hazırlamak için konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, doğru ve seçimın bütünüdür. Henüz yaygın bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş sosyal evetşamma düzenidir. Haklar Sözcük Fehvaı Haklar kelimesi Arabi “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “doğru” kelimesinin çoğyüce “ah’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na göre ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet valörında da kullanılır. Beceri Fehvaı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu bağırsakin hala doyurucu bir tanım gestaltlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen tanımı ise: “Makul bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) demetlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi zarfında esas olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri konu kayran kısmına Özel Haklar, eşhas ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun sarrafiyelıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye kızılınmış ve cebri yaptırımlara malik olmasıdır. Haklar kuralları ölümlü davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun fehamet kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla kabil nitelikteki tekmil durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar kayranında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bağırsakin kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları dikilmek bağırsakin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve mangır cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun yama; algı hukukunda algı ve kaçıntıçılık cezaları kabilinden daha bir ahbaplık dallarında daha bir yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya siyasal inançleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir evetşamma düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal ömürı düzenleyip insanların amerikan barış ve güvenlik zarfında bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun uygulama amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk zarfında canlı insanların, birbirleri ile düşünmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın gestaltsından meydana gelen gereksinimlerinı huzurlamaya çkızılışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni ömürın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın doğal gestaltsına ve bundan sonra gelen gereksinimlerine makul tamamlanmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile sınırlanmışdır; kazançlı yoksulluklara uymalı ve onları huzurlamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile belli bir tertip şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak hakikat kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanımıyla türe, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tamamlanmak üzere dü daha bir anlamda kullanılır. Doğruluk esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet valörında zatî bir özelliği deyimler. Can her çağ haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni sundurmak yolunda sabah akşam ve bileğfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu ekonomi ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe konseptı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği temas biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık kayranında hukuki fehamet olarak söylenti konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum bağırsakindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bağırsakaziz kurallar tekmilü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve kullanıvermek durumunda bulunmuş olduğuna göre, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir fehamet niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini bağırsakerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; icap bulunan düzeni bakmak, gerekse onu bileğfiiltirmeyi meşrulaştırmak bağırsakin her çağ adalete sarrafiyevurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta huzurmıza müesses ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması gereken ahbaplık valörında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine makul olup olmadığı açısından bir fehamet ve istimara ölçüsü olabilir. Yeniden bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve negatif huzurlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge zarfında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Düzgülü olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşamma uyacak, hem bile bu sosyal ömürın amerikan barış zarfında sürebilmesi bağırsakin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çkızılışacaktır.